Nhật ký vũ trụ của Ijon Tichy - Hài Hước và Kinh Điển

Thật sự thì bản thân tôi cho rằng bài viết lần này mang tính giới thiệu và khuyến đọc nhiều hơn là một bài đánh giá đơn thuần. Và với tư cách một độc giả rất yêu mến thể loại Viễn Tưởng, lời đầu tiên mà tôi dành cho tác phẩm Ijon Tichy này hẳn phải là:

Một tác phẩm khó tin.

Chính xác, điều này đúng về cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng dành cho tác phẩm Nhật ký vũ trụ của Ijon Tichy và bạn có thể dễ dàng nhận ra được điều này ngay từ những dòng giới thiệu của nó. Và sự khó tin ở đây không chỉ vì bản thân nội dung tác phẩm mà còn cả về sự ra đời và mức độ phổ biến của nó.

A, hiện tại tôi tin rằng có hơn 90% các bạn đang đọc bài này chẳng hề biết series Ijon Tichy nổi tiếng như thế nào và cha đẻ của anh ta – Stanisław Lem là ai. Bởi vì đây là một bộ tuyển tập truyện ngắn được xuất bản tại Việt Nam từ những năm tám mươi của thế kỷ trước (Nghe sao mà xa xôi gì đâu) dưới tựa đề Nhật Ký Vũ Trụ của Ion Lặng Lẽ (Trong tiếng Ba Lan, Tichy có nghĩa là “Lặng Lẽ”) với nội dung dưới dạng du ký xoay quanh những ghi chép về các chuyến du hành của phi công vũ trụ Ijon Tichy (Nhân vật xưng “tôi” trong tác phẩm).

Hãy nói một chút về sự ra đời của câu chuyện, Nhật Ký Vũ Trụ được Interart xuất bản lần đầu tiên vào năm 1957 với tên tiếng Ba Lan: Dzienniki gwiazdowe (Nhật Ký Vũ Trụ) và được đánh giá là thuộc dòng văn học rẻ tiền. Song cùng với thời gian, những ưu điểm của tác phẩm nhanh chóng thể hiện ra trước con mắt của người đọc và mang lại thành công cho tác giả trên toàn thế giới. Thậm chí, ngay cả trong hiện tại người ta rất khó mà tìm ra được tác phẩm viễn tưởng nào có thể tái hiện những thành công mà tuyển tập Ijon Tichy đã đạt được. Thậm chí câu chuyện đã từng được dựng thành một TV series hài khá nổi tiếng của Đức có tên Ijon Tichy – Raumpilot.

Không chỉ đơn thuần là một câu chuyện khoa học viễn tưởng, Nhật Ký Vũ Trụ gần như đã đạt tới mức… cuồng tưởng với tất cả những gì nó thể hiện nhưng lại không có chỗ nào là khó chấp nhận cả khi nó – một câu chuyện khoa học viễn tưởng lại được thể hiện theo phong cách phiêu lưu đậm chất hài hước và trào phúng đã từng khiến người đọc thích thú qua những tác phẩm cổ điển tương tự như Guliver Du Ký (Jonathan Swift) hoặc Những cuộc phiêu lưu của nam tước Munchhausen (Truyện dân gian Đức). Tuy rằng số phận ban đầu của Nhật Ký Vũ Trụ khá long đong bởi những triết lý có phần bi quan của nó về tương lai có vẻ không hợp lắm với xu hướng xã hội vào thời bấy giờ.

Và về sau, người ta gọi đó là những tư tưởng mang tính giáo dục đi trước thời đại khi những thói hư tật xấu của loài người so với địa vị của chúng ta trong vũ trụ rộng lớn này được phơi bày theo thời gian và sự tiến bộ của nền văn minh này.

Nhật Ký Vũ Trụ bằng những đoạn ký sự đánh số đã diễn tả một cách hài hước sự thực rằng trong vũ trụ rộng lớn gần như vô biên với nhận thức của chúng ta thì mọi thứ dù khó tin tới đâu cũng có thể xảy ra và mọi tồn tại đều có ý nghĩa của riêng chúng.

Mà phải nói rằng những câu chuyện đó đúng là khó mà tin nổi. Ngay cả khi bạn tự tin rằng bản thân có những kiến thức khoa học nhất định thì những gì được Ijon Tichy ghi lại qua cuộc phiêu lưu của anh chàng cũng sẽ khiến bạn không khỏi kinh ngạc. Cùng với Ijon Tichy, bạn sẽ được tới với những hành tinh mà nơi đó hệ sinh thái khác lạ và những giống loài, chủng tộc phi thường và những hình thái xã hội, tư duy hoàn chỉnh của sinh vật có tư duy đồng đẳng với loài người dựa trên những mô tả hết sức chi tiết và… có lý (theo tưởng tượng của tác giả). Bạn sẽ được biết về những công nghệ kinh điển của thể loại viễn tưởng, bạn có thể được tham khảo sự cố phát sinh một hiện tượng khoa học về vòng lặp thời gian có thể gây ra rắc rối hãi hùng tới cỡ nào, bạn sẽ được nghe một vị cha xứ Cơ Đốc trút bầu tâm sự về những khó khăn với sư mệnh truyền đạo ở hành tinh lạ và đối mặt với những tư tưởng kỳ quái của các sinh vật ở đây. Theo chân nhà phiêu lưu, bạn sẽ trở thành khán giả trong một buổi nhạc kịch ngoài hành tinh để rồi đột tử vì bị thiên thạch đập vào đầu trong lúc xem. Nhưng đừng lo, vì đây là chuyện cơm bữa nên ở hành tinh này người ta có cách lưu trữ lại các bản sao của bạn và sẽ khôi phục tình trạng bình thường bất cứ lúc nào (Câu chuyện kết thúc bằng việc nhân vật chính vọt thẳng ra phi trường và trốn luôn một mạch ra ngoài không gian khi chứng kiến quá trình một bản sao lưu được thay thế).

Và, sự hài hước là một yếu tố cực kỳ tuyệt vời trong tác phẩm Nhật Ký Vũ Trụ. Nó sẽ lôi cuốn người đọc tới tận trang cuối cùng của cuốn sách, và bạn sẽ phải tự hỏi “Thực ra cuối cùng thì sepulki là cái quái gì mới được đây???”

Cũng bằng sự hài hước, Lem đã thể hiện được tinh thần của tác phẩm tới với những người đọc để chúng ta nhìn nhận lại bản thân mình khi mà những thứ như bệnh quan liêu, chứng ích kỷ và hoang tưởng về địa vị giống loài, thói làm ăn gian dối… được nâng lên tới cấp độ vũ trụ. Chính những thể hiện này đã hấp dẫn độc giả trên toàn thế giới qua nhiều thế hệ và làm nên thành công của tác phẩm Nhật Ký Vũ Trụ. Với giọng văn thuần túy của giai đoạn văn học cấp tiến nửa cuối thế kỷ XX, những cuộc phiêu lưu của Ijon Tichy không hề và cũng không cần phải pha trộn những chi tiết và tình huống câu khách giật gân như đa số văn học hiện đại. Nó mang tới những cuộc phiêu lưu vũ trụ đầy sức hút và bằng vào đó bộc lộ giá trị hấp dẫn người đọc trên từng trang sách.

Đây thực sự là một cuốn sách phù hợp với mọi lứa tuổi, đáng để đọc trên nhiều phương diện mà bạn có thể giới thiệu với người quen của mình. Tất nhiên, chúng ta đề cao tính hài hước và những hiệu quả giải trí mà nó mang lại qua những chuyến phiêu lưu.

Tác phẩm của Stanisław Lem được dịch ra hơn 41 thứ tiếng và bán được hơn 27 triệu bản trên khắp thế giới. Năm 1976, Theodore Sturgeon nhận định Lem là tiểu thuyết gia khoa học viễn tưởng được đọc rộng rãi nhất trên thế giới. Tên của tác giả được đặt cho một tiểu hành tinh vành đai chính - 3836 Lem được phát hiện năm 1979.

Đọc Thêm:

Bìa bản dịch tiếng Việt 1987 do NXB Khoa Học Kỹ và Thuật phát hành

Một số chi tiết mang tính cá nhân liên quan tới quá trình biên tập lại của đồng chí Mones đối với Nhật Ký Vũ Trụ của Ijon Tichy:

Trong dự án khôi phục làm mới và phát triển những tác phẩm văn học dành cho lứa tuổi thiếu nhi và tuổi mới lớn tôi đã tìm thấy khá nhiều ấn bản cũ của các tác phẩm văn học nổi tiếng cùng với thú vui dạo tiệm sách cũ trong và ngoài nước. Và Nhật Ký Vũ Trụ của Ijon Tichy là một trong số đó. Đây cũng là một trong những cuốn sách mà tôi rất yêu thích vào thời thơ ấu và trong một lần tình cờ có được bản tiếng Việt của cuốn sách từ một tiệm sách cũ tôi đã quyết định sẽ làm mới nó theo cách phù hợp để có thể mang tới với các độc giả mạng internet. Để thể hiện sự tôn trọng của mình với những người đã mang câu chuyện này tới với thế giới đọc của mình, tôi đã quyết định dựa theo bản dịch Nhật Ký Vũ Trụ của Ion Lặng Lẽ do NXB Khoa Học Kỹ Thuật xuất bản vào năm 1987 để tiến hành tái chỉnh sửa.

Bản dịch Nhật Ký Vũ Trụ của Ion Lặng Lẽ có là một bản dịch chưa hoàn toàn và những câu chuyện trong đó chỉ chiếm một nửa bản gốc (gồm 2 phần tuyển tập). Tuy nhiên nó cũng đã đủ hoàn chỉnh để đọc rồi.

Việc chỉnh sửa của tôi dựa trên nguồn văn bản điện tử cung cấp bởi vnthuquan.org và bản sách gốc, có bổ sung những đoạn bị thiếu.

Để tác phẩm phù hợp hơn với văn hóa đọc ngày nay, tôi đã sửa đổi lại các tên nhân vật và danh xưng (vốn được phiên âm tiếng Việt) để các độc giả tiện theo dõi, việc chỉnh sửa này dựa trên đối chiếu giữa bản in gốc Dzienniki gwiazdowe (tiếng Ba Lan) và bản tiếng Anh của dịch giả Michael Kandel và lựa chọn cách diễn đạt phù hợp với lối đọc nhất mà không làm mất đi kết cấu vốn có của nguyên tác.

Để tỏ lòng biết ơn dịch giả và nhà phát hành, bìa của tác phẩm được thiết kế lại dựa trên bìa bản dịch do NXB Khoa Học Kỹ Thuật phát hành.

Tôi rất hy vọng thông qua lần chỉnh sửa này tác phẩm sẽ được nhiều người biết tới hơn và trong tương lai sẽ có đơn vị xuất bản nào đó có thể tiến hành dịch tiếp để mang lại cho các bạn đọc một câu chuyện thực sự hoàn chỉnh về các chuyến phiêu lưu của Ijon Tichy.

Hiện bạn có thể đọc truyện thông qua liên kết bên dưới:

CaffeineFX - Nhật ký vũ trụ của Ijon Tichy

Thân ái,

Morning’s Ears